Giới Thiệu
Trong thời đại công nghệ tiến bộ với tốc độ chưa từng có, mối quan hệ giữa trí tuệ nhân tạo (AI) và luật bản quyền ngày càng trở nên phức tạp và hấp dẫn. Sự giao thoa giữa AI và sáng tạo đặt ra những câu hỏi cơ bản về bản chất của bản quyền, thách thức các quy chuẩn và thông lệ đã được thiết lập. Bài viết này khám phá bối cảnh đang thay đổi của nội dung do AI tạo ra và luật bản quyền, đưa ra những góc nhìn và phân tích các phát triển pháp lý liên quan.
AI và Thách Thức Đối Với Luật Bản Quyền
Một trong những cuộc tranh luận trọng tâm xoay quanh nội dung do AI tạo ra liên quan đến câu hỏi về quyền tác giả và bảo vệ bản quyền. Khi các hệ thống AI ngày càng tinh vi, chúng đang sản xuất các tác phẩm trong các lĩnh vực như âm nhạc, báo chí và nghệ thuật. Những sáng tạo này, không có sự can thiệp của con người, đặt ra một thách thức độc đáo đối với luật bản quyền truyền thống. Liệu chúng có đủ điều kiện để được bảo vệ bản quyền, hay sẽ tồn tại trong phạm vi công cộng, miễn phí cho bất kỳ ai sử dụng?
Bối Cảnh Pháp Lý Hiện Tại
Bài viết này làm nổi bật hai cách tiếp cận chính trong việc giải quyết nội dung do AI tạo ra trong khuôn khổ luật bản quyền.
Cách tiếp cận thứ nhất là từ chối bảo vệ bản quyền cho các tác phẩm do máy tính tạo ra, coi chúng không đủ điều kiện do nguồn gốc không phải con người. Quan điểm này được thể hiện rõ ở Hoa Kỳ thông qua Cục Bản quyền, nơi tuyên bố rõ ràng rằng chỉ đăng ký các tác phẩm gốc do con người tạo ra. Góc nhìn này dựa trên tiền lệ pháp lý, nhấn mạnh rằng luật bản quyền bảo vệ “thành quả của lao động trí tuệ” bắt nguồn từ năng lực sáng tạo của con người.
Tương tự, án lệ gần đây tại Úc cũng đồng tình với quan điểm này, khẳng định rằng các tác phẩm được tạo ra với sự can thiệp của máy tính không được hưởng bảo vệ bản quyền vì thiếu tác giả là con người.
Tại châu Âu, Tòa án Công lý Liên minh châu Âu (CJEU) cũng đã làm rõ lập trường của mình về nội dung do AI tạo ra, nhấn mạnh yêu cầu về tính nguyên gốc phải phản ánh “sáng tạo trí tuệ riêng của tác giả”. Cách giải thích này đòi hỏi sự tham gia của con người trong quá trình sáng tạo, từ đó củng cố ý tưởng rằng bản quyền là lĩnh vực dành riêng cho các tác giả con người.
Cách tiếp cận thứ hai, được một số quốc gia áp dụng, công nhận vai trò quan trọng của các lập trình viên trong việc giúp hệ thống AI tạo ra các tác phẩm sáng tạo. Quan điểm này được thể hiện trong luật bản quyền của Khu hành chính đặc biệt Hồng Kông (SAR), Ấn Độ, Ireland, New Zealand và Vương quốc Anh.
Tại Vương quốc Anh, ví dụ, Đạo luật Bản quyền, Thiết kế và Bằng sáng chế (CDPA) quy định rằng trong trường hợp các tác phẩm do máy tính tạo ra, người thực hiện các sắp xếp cần thiết để tạo ra tác phẩm sẽ được coi là tác giả. Cách tiếp cận này tìm cách thu hẹp khoảng cách giữa sáng tạo của con người và khả năng tạo nội dung của AI bằng cách công nhận nỗ lực sáng tạo trong việc xây dựng và lập trình hệ thống AI.
Những vụ kiện nổi bật gần đây trong các cuộc chiến giữa sáng tạo do con người và AI tạo ra
New York Times kiện OpenAI & Microsoft
Cuối năm 2023, The New York Times đã khiến giới công nghệ chấn động khi đệ đơn kiện OpenAI và Microsoft, cáo buộc họ "hút" hàng triệu bài báo để huấn luyện chatbot mà không xin phép. Một cuộc chiến pháp lý trị giá hàng tỷ USD đã bắt đầu – và nó không chỉ liên quan đến Big Tech, mà còn tác động trực tiếp tới mọi doanh nghiệp đang dùng AI cho hoạt động thương mại.
Tờ báo cáo buộc hành vi này vi phạm quyền sao chép và phân phối độc quyền theo Điều 106 của Luật Bản quyền Hoa Kỳ, đồng thời làm tổn hại đến doanh thu, uy tín và mô hình kinh doanh của họ và yêu cầu bồi thường hàng tỷ USD.
Ngay sau đó, ít nhất 12 vụ kiện tập thể khác đã được nộp – từ các tập đoàn truyền thông như Alden Global Capital, cáo buộc các mô hình AI sử dụng nội dung của Chicago Tribune, Orlando Sentinel và nhiều tờ báo địa phương khác. Trong khí đó, lập luận của OpenAI là: Việc sử dụng này thuộc phạm vi “sử dụng hợp lý” (fair use) – vốn là một vùng xám trong bối cảnh AI chưa được lập pháp một cách rõ ràng.
Vụ kiện UMG vs Anthropic
Tháng 10/2023, Universal Music Group (UMG) cùng một số hãng đĩa lớn tại Mỹ đã khởi kiện công ty công nghệ Anthropic – nhà phát triển của chatbot Claude.
UMG cáo buộc rằng Anthropic đã sử dụng lời bài hát có bản quyền của các nghệ sĩ như Beyoncé, The Rolling Stones và nhiều tên tuổi khác để huấn luyện mô hình AI, mà không có sự cho phép. Hành vi này được cho là vi phạm Điều 106 của Luật bản quyền Hoa Kỳ (17 U.S.C. § 106) – vốn quy định về quyền sở hữu độc quyền đối với tác phẩm sáng tạo, bao gồm cả lời nhạc.
UMG yêu cầu mức bồi thường lên đến 75 triệu USD và đề nghị tòa án ra lệnh cấm Claude tiếp tục sử dụng hoặc tạo ra nội dung chứa các thành phần vi phạm.
Đến tháng 3/2025, Thẩm phán Eumi K. Lee của Tòa án Liên bang Tennessee đã từ chối yêu cầu ban hành lệnh cấm tạm thời (Cease & Desist) từ UMG, cho rằng nguyên đơn chưa chứng minh được thiệt hại không thể khắc phục nếu Claude tiếp tục hoạt động.
Tuy nhiên, vụ kiện vẫn đang tiếp diễn. Một trong những vấn đề pháp lý trọng tâm được đặt ra là: Liệu việc sử dụng lời nhạc có bản quyền để huấn luyện AI có thể được xem là "fair use" – sử dụng hợp lý – hay không?
Câu trả lời có thể tạo ra tiền lệ pháp lý lớn cho toàn ngành công nghiệp AI và cả các doanh nghiệp sử dụng AI vào mục đích thương mại – bao gồm lĩnh vực thương mại điện tử.
Vụ kiện Thaler v. Perlmutter (2023)
Năm 2023, Tiến sĩ Stephen Thaler đã nộp đơn yêu cầu Văn phòng Bản quyền Hoa Kỳ (USCO) cấp bản quyền cho tác phẩm “A Recent Entrance to Paradise” – một bức tranh do hệ thống AI mang tên Creativity Machine tạo ra. Tuy nhiên, USCO đã từ chối với lý do:
Theo điều luật 17 U.S.C. § 102(a), quy định rằng bản quyền chỉ áp dụng cho tác phẩm có “sáng tạo gốc” từ con người.
Tòa án Quận Columbia (tháng 8/2023) khẳng định phán quyết này, nhấn mạnh rằng luật bản quyền liên bang không công nhận AI là tác giả (Center for Art Law). Vụ kiện này đặt ra thách thức cho doanh nghiệp TMDT sử dụng AI để tạo nội dung quảng cáo, hình ảnh sản phẩm, hoặc mô tả trên các nền tảng như Amazon, vì nội dung AI không được bảo vệ bản quyền, dễ bị tranh chấp.
Kết Luận
Mối quan hệ giữa trí tuệ nhân tạo và bản quyền là một chủ đề ngày càng quan trọng và phức tạp. Khi AI tiếp tục mở rộng khả năng sáng tạo, các câu hỏi về quyền tác giả, quyền sở hữu và bảo vệ bản quyền sẽ vẫn tồn tại. Sự căng thẳng giữa việc quy định quyền tác giả cho các lập trình viên và từ chối bảo vệ bản quyền cho nội dung do AI tạo ra phản ánh cuộc đấu tranh không ngừng để đạt được sự cân bằng giữa khuyến khích đổi mới và bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng tạo.
Với những vụ kiện nóng hổi trong thời gian gần đây, việc liệu lạm dụng AI trong việc sáng tạo nội dung có tạo nên một tiền đề xấu? Hay AI dần dần cũng được chấp nhận như một công cụ hợp lý để sáng tạo các tác phẩm từ nghệ thuật, nội dung hay thậm chí thay luôn các phần việc khác của con người trong thời đại kĩ thuật số? Mọi thứ vẫn chưa được xác định và phán quyết của các tòa an tại Hoa Kỳ vẫn còn đang để ngỏ nhiều khả năng lẫn rủi ro có thể xảy ra trong tương lai.
Vậy các nhà kinh doanh trên các nền tảng TMĐT cần chú ý điều gì? Mọi thứ vẫn chưa rõ ràng, vẫn chưa có cơ sở luật pháp vững chắc về công cụ AI này. Tuy nhiên, để đề phòng rủi ro không đáng có, chúng tôi khuyên các nhà kinh doanh nên hạn chế sử dụng AI cho mọi tác vụ. AI là một công cụ tuyệt vời nhưng bản thân công cụ này vẫn mắc sai lầm và có thể sản xuất các nội dung chưa được kiểm duyệt dẫn tới vi phạm bản quyền khiến các nhà kinh doanh lâm vào hoàn cảnh không thể kinh doanh, tranh chấp, kiện tụng kéo dài. Con người, ít nhất là trong thời điểm hiện tại, vẫn nên kiểm soát hoạt động và thành quả mà AI tạo ra. Ngoài ra, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ những chuyên gia liên qua đến vấn đề sở hữu trí tuệ, bản quyền để đảm bảo rằng mọi rủi ro vẫn trong phạm vi xử lý của mình. Dù sao, các nhà kinh doanh vẫn nên đề phòng hơn là lao vào cuộc chiến pháp lý mà dường như vẫn còn là vùng xám trong cộng đồng pháp lý trên toàn thế giới.
Tại Công ty Luật Refiny, chúng tôi cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý chuyên sâu về bản quyền và AI, hỗ trợ doanh nghiệp điều hướng các thách thức pháp lý trong môi trường số. Liên hệ với chúng tôi để bảo vệ tài sản trí tuệ của bạn trong kỷ nguyên AI.
Bản quyền © 2024 bởi REFINY